Nazwisko Marii Werkenthin jest znane na całym świecie: jest wiadoma na Ukrainie, w Polsce, a nawet we Francji. Maria jest jednym z najwybitniejszych polskich radiologów, słynną naukowczynią, patriotką i bohaterką ogarniętej wojną Warszawy – pisze warsawka.eu.
W naszym artykule porozmawiamy o życiu, działalności i osiągnięciach Marii Werkenthin.
Dzieciństwo i młodość wybitnej naukowczyni
Maria Werkenthin urodziła się 21 lutego 1901 roku w obwodzie winnickim na Ukrainie. Jej ojciec, Otton Werkenthin, był Niemcem, a matka, Alojza Kimens – Angielką. Rodzice Marii urodzili się w Polsce i byli patriotami, czego uczyli również swoich dzieciaków. Rodzina Werkenthin miała czworo dzieci: Maria była najmłodszą córką.
Matka Alojza Kimens wychowywała swoje dzieci w angielskich tradycjach, a nawet nadała córce podwójne imię (Maria Wiktoria), na cześć wybitnej angielskiej królowej Wiktorii. Rodzice Marii biegle władali językami obcymi, w szczególności polskim, a wszystkie ich dzieci wychowywane były w poszanowaniu kultury polskiej i tradycji. Mimo, że Maria urodziła się i wychowała na Ukrainie, mówiła po polsku i od dzieciństwa czuła wielki pociąg do ojczyzny swoich rodziców.
Kiedy Maria miała osiem lat, rodzina przeniosła się do Kijowa, gdzie jej ojciec objął nowe stanowisko – dyrektora banku. Maria Wiktoria rozpoczęła naukę w gimnazjum luterańskim. Jednak instytucja została zamknięta, zanim Maria ukończyła studia. Następnie rozpoczęła naukę w prywatnym gimnazjum pani Aleksandry Duczyńskiej, które ukończyła w 1918 roku.
Maria Werkenthin była niezwykle utalentowaną i staranną uczennicą. Maria z łatwością ogarniała języki obce: jeszcze w szkole podstawowej mówiła płynnie po angielsku, niemiecku, francusku i rosyjsku. Podczas nauki w gimnazjum Maria zwracała szczególną uwagę na nauki przyrodnicze i od razu zrozumiała, że w przyszłości połączy swoje życie z działalnością naukową.
Otrzymawszy potężną bazę, Maria wstąpiła na Wydział Budownictwa Politechniki Kijowskiej, ale nie ukończyła studiów. W 1919 roku Werkenthin została studentką Wydziału Medycznego Uniwersytetu Kijowskiego, który w 1920 roku połączył się z Wydziałem Lekarskim Uniwersytetu Kijowskiego św. Włodzimierza.
Przeprowadzka do Warszawy i pierwsze osiągnięcia
Kiedy w 1917 roku wybuchła I wojna światowa i rewolucja bolszewicka, rodzina Werkenthinów zdecydowała się przenieść do Polski. W lipcu 1921 roku Maria wraz z rodziną nielegalnie przekroczyła granicę z Polską.
W tym samym roku Maria wstąpiła na Wydział Lekarski Uniwersytetu Warszawskiego. Została od razu przyjęta na 5 semestr studiów lekarskich.
Podczas studiów na Uniwersytecie Warszawskim Maria wyróżniała się spośród innych studentów: była niezwykle ambitna i pracowita. Podczas studiów na uczelni podjęła pracę jako laborantka Centralnej Poradni Przeciwgruźliczej Warszawskiego Towarzystwa Przeciwgruźliczego. Ze względu na trudności finansowe rodziny Maria musiała pracować, aby pomóc rodzinie w wygodnym zamieszkaniu w nowym miejscu.
W 1925 roku spełniło się marzenie Marii Werkenthin – ukończyła studia i uzyskała tytuł doktora wszech nauk lekarskich, co otworzyło przed nią znacznie większe możliwości.
Doskonale rozumiejąc trudną wówczas sytuację, Maria zgłosiła się jako wolontariuszka do Kliniki Chorób Wewnętrznych Uniwersytetu Warszawskiego. Nawet w tak młodym wieku Maria pracowała non stop. W klinice Maria zdobyła pierwsze doświadczenia i przekonała się, że poświęci swoje życie pomocy potrzebującym.
W latach 1925-1927 Maria była uczestniczką stażu specjalizacyjnego na oddziale radiologii Szpitala Ujazdowskiego pod kierunkiem doktora Witolda Zawadowskiego, który później został pierwszym profesorem polskiej radiologii i zajmował się narządami klatki piersiowej. Maria była ulubioną uczennicą Witolda Zawadowskiego, który często powtarzał, że ma szczególną skłonność do poznawania nowych, „młodych” nauk, jakimi była wówczas radiologia. I rzeczywiście, po pierwszych doświadczeniach w pracy w tej dziedzinie, Maria wykazała się znakomitymi wynikami. Pomogła Marii opanować nową dziedzinę doskonała znajomość języków obcych, co pozwoliło jej korzystać z literatury zagranicznych naukowców. Maria Werkenthin uzyskała specjalizację z radiologii już w 1927 roku. Jest pierwszą warszawiaczką, która w tak krótkim czasie stała się integralną częścią radiologii tamtych czasów.
Kiedy siostra Marii Anna, która również była lekarzem, zmarła na gruźlicę, Maria była przekonana w prawidłowo wybranej specjalności i kontynuowała działania w tym kierunku. Maria zaczęła uczestniczyć w zagranicznych stażach naukowych, w szczególności odwiedziła Wiedeń, Berlin i Londyn. Profesor Guido Holzknecht z Wiednia, światowej sławy naukowiec, określił Marię Werkenthin w swoich wspomnieniach jako najbardziej utalentowaną praktykantkę we wszystkich latach swojej działalności.
Pierwsza Pracownia Radiologiczna Werkenthin i osiągnięcia wybitnej naukowczyni
W 1929 roku w Szpitalu Wolskim, w sercu stolicy Polski, powstała pierwsza Pracownia Radiologiczna. Jej kierownikiem została doktor Maria Werkenthin. Pomimo tego, że większość aparatury była przestarzała, personel nie miał doświadczenia i odpowiednich szkoleń oraz regularne były przerwy w dostawie prądu, Maria nadal pracowała z dużym potencjałem.
Sześć lat później szpital stał się najlepszym ośrodkiem radiologicznym w Polsce. Takim osiągnięciem Szpitala Wolskiego była zasługa Marii Werkenthin, która w tak krótkim czasie potrafiła nauczyć personel medyczny wszystkich elementów tej specjalności. Później Maria wprowadziła nowe metody diagnostyczne w Szpitalu Wolskim – bronchografię i tomografię liniową.
Ponadto z inicjatywy Werkenthin powstało jedno z największych i najlepszych polskich archiwów radiologicznych, które później zyskało uznanie za granicą. Maria stworzyła także stację odmy sztucznej. Wraz z doktorem Witoldem Zawadowskim otworzyła prywatny gabinet rentgenowski. Dlatego przez długi czas łączyła pracę w szpitalu z pracą w gabinecie, tworząc jednocześnie nowe metody leczenia.
Maria Werkenthin była jedną z najwybitniejszych radiodiagnostyków nie tylko w Polsce, ale także daleko poza jej granicami. Wydawałoby się, że nic nie przeszkodzi w udanej karierze Marii Werkenthin. Jednak straszne wydarzenia, które wkrótce się zaczną, dopadną ją i na zawsze zmienią życie wybitnej polskiej naukowczyni.
Tajna działalność: tajemnice z biografii Werkenthin
Kiedy rozpoczęła się II wojna światowa, Szpital Wolski znalazł się na linii aktywnych działań wojennych. Maria natychmiast przeniosła się do szpitala na stałe, aby kontynuować pracę nad badaniami naukowymi. Kiedy w Warszawie zabrakło prądu, Maria kontynuowała pracę w szpitalu i najaktywniej pomagała rannym mieszkańcom miasta.
Maria samodzielnie dostarczała szpitalowi niezbędne leki. W październiku 1939 roku założyła tajną szkołę, w której prowadziła kurs radiologii, zarówno dla studentów, jak i lekarzy. W dniu kapitulacji Warszawy Maria Werkenthin została odznaczona Krzyżem Walecznych za bohaterstwo w obronie Warszawy. Mimo niemieckiego pochodzenia i niemieckiego nazwiska Maria zawsze nazywała siebie Polką.
W czasie okupacji pomagała więźniom z Pawiaka fałszując ich diagnozy. Maria była również aktywna w pomocy rodzinom, które cierpiały i Żydom. Szpital Wolski w Warszawie stał się jedynym niezawodnym schroniskiem dla rannych.
9 września 1943 roku Maria Werkenthin została aresztowana i wysłana do niemieckiego obozu koncentracyjnego w Auschwitz, gdzie otrzymała numer obozowy 64514.
Ostatnie lata
Maria nigdy nie traciła nadziei w obozie: nawet w tak trudnych warunkach zawsze wspierała i maksymalnie pomagała swoim współwięźniarkom oraz walczyła o wolność do końca. Ale marzenia Marii o szczęśliwej przyszłości szybko się zmieniły. Jedyne, czego bardzo chciała, to doczekać się na wolną i niepodległą Polskę.
W obozie Maria zgłosiła się do pracy w ambulatorium, gdzie wykonywała opatrunki i podawała leki. Ukrywała swoją specjalizację ze swojego „przeszłego” życia do samego końca, aby nie stać się uczestnikiem kryminalnych eksperymentów z promieniami RTG.
Bardzo szybko Maria została wyczerpana zarówno psychicznie, jak i fizycznie. Zachorowała na tyfus plamisty, który spowodował znaczne powikłania w postaci zaburzeń psychicznych. Takie życie było nie do zniesienia. Dlatego Maria postanowiła popełnić samobójstwo.
Podczas kolejnego nocnego obchodu Maria Werkenthin pobiegła na druty elektryczne, otaczające obóz, co spowodowało, że została postrzelona przez strażnika obozowego i porażona prądem.
Maria Werkenthin zmarła 2 lutego 1944 roku w wieku 42 lat. Jej grób znajduje się na Cmentarzu Ewangelicko-Augsburskim w Warszawie.
W obozie Auschwitz zginęła cała rodzina Werkenthinów: brat i siostra Marii, a później jej matka, która zmarła w Szpitalu Wolskim, gdzie wybitna naukowczynia i lekarka pracowała przez większość swojego życia.
